Վերջերս մահացավ մտավորականության իմ հերոսներից մեկը՝ պրոֆեսոր Ջեյմս Ռ. Ֆլինը, իր փայլուն միտքը տանելով իր հետ այն աշխարհ, բայց, բարեբախտաբար, նա մեզ թողեց մարդկային իրականության բազմաթիվ հրաշալի բացահայտումներ։
Ֆլինը իր չափահաս կյանքը սկսեց Կենտուկիում` որպես քաղաքացիական իրավունքների կազմակերպիչ: Փիլիսոփա դառնալու մտադրությամբ նա շեղվեց այս ճանապարհից, որպեսզի ականավոր և որոշիչ ներդրում ունենա հոգեբանության մեջ, որը նա ձեռնարկեց, երբ սկսեց ուսումնասիրել մարդկային IQ-ի և ռասայի միջև կապը:
IQ-ի կամ ինտելեկտի գործակիցի հարցը դարձավ ռասայական բռնկման պատճառ 1969-ին Արթուր Ջենսենի տխրահռչակ «Որքա՞ն կարող ենք բարելավել IQ-ն և ակադեմիական նվաճումները» հոդվածի հրապարակումից հետո: Ջենսենը, ով համարվում էր ժամանակակից ակադեմիական ռասիզմի հայրը, այդ հոդվածում պնդում էր, որ սևամորթ երեխաների մոտ IQ-ի ցածր ցուցանիշները հիմնականում գենետիկայի արդյունք են, ինչը նշանակում է, որ գոնե տեսականորեն ոչ մի սոցիալական ծրագիր չի կարող երբևէ լրացրեք այդ բացը:
Ռասիստները և սպիտակամորթների գերակայության կողմնակիցները ողջունեցին Ջենսենի ուսումնասիրությունը և ասացին, որ դա ապացուցում է իրենց մտավոր գերազանցությունը:
Բայց այսօր այս երկարամյա տեսությունը, որը հաստատում է ռասայական խմբերի միջև ինտելեկտի բնածին տարբերությունները, այժմ գտնվում է հնացած և մոռացված վարդապետությունների թվում: Նման արդյունքի դեպքում մենք կարող ենք արժանին մատուցել պրոֆեսոր Ֆլինի սուր անհամաձայնությանը Ջենսենի հետ, ով ապացուցեց նրա տեսության սխալ լինելը: Տասնմեկ տարի անց՝ 1980 թվականին, պրոֆեսոր Ֆլինը հրապարակեց «Race, IQ և Jensen» աշխատությունը, որտեղ գիտականորեն հերքեց այն սխալ կարծիքը, որ IQ-ն ռասայական որևէ գենետիկ հիմք ունի: Գրքում Ֆլինը գրել է, որ իր լայնածավալ հետազոտություններից հետո նա պարզաբանել է.
… ... տեսակետը, որ անարդար և անառողջ միջավայրը վնասում է որևէ մեկի կարողությանը, կամ հնարավորություններին, և բացի դրանից ծայրահեղ մշակութային ռելյատիվիզմը սովաբար զուրկ է տհաճ փաստերին առերեսվելու քաջությունից…
Այսինքն, երբ IQ-ի գնահատականներում կա ռասայական տարբերություն, մենք կարող ենք մեղքը բարդել ոչ թե անհատների կամ խմբերի վրա, այլ հենց հասարակության անարդար ռասիստական կառույցների վրա:
Ֆլինի բացահայտումները այժմ դարձել են մի շարք փորձագետների գիտելիքների և աշխարհայացքի ընդունված մասը: Պետք է շնորհակալություն հայտնել նրան ռասիստական IQ-ի տեսությունները հերքելու համար, որոնք շրջանառում են այնպիսի մարդիկ, ինչպիսիք են Ջենսենը և Չարլզ Մյուրեյը՝ «The Bell Curve»-ի համահեղինակները:
Պրոֆեսոր Ջենսենի աշխատանքը հաստատում է բահայի հիմնական ուսմունքներից մեկը. մաշկի գույնը և ռասան բացարձակապես կապ չունեն բանականության հետ: Աբդուլ-Բահան խոսել է դրա մասին, երբ ելույթ է ունեցել Չիկագոյում ավելի քան մեկ դար առաջ՝ 1912 թ.:
Կարո՞ղ ենք կիրառել մաշկի գույնի չափանիշը և ասել, որ որոշակի երանգի մարդը՝ լինի սպիտակ, սև, շագանակագույն, դեղին թե կարմիր, իր Արարչի իրական կերպարն է։ Պետք է եզրակացնել, որ գույնը չափորոշիչ և դատողություն չէ և անտեղի է, քանի որ գույնն իր բնույթով պատահական է: Մարդու հոգին և միտքը անհրաժեշտ են, և սա աստվածային առաքինությունների, Աստծո ողորմած պարգևների, հավիտենական կյանքի և Սուրբ Հոգու մկրտության դրսևորումն է: Ուստի իմացեք, որ մաշկի գույնը կամ ռասան նշանակություն չունեն։ Նա, ով Աստծո պատկերն ու նմանությունն է, ով Աստծո պարգևների դրսևորումն է, ընդունելի է Աստծո շեմին՝ անկախ նրանից՝ նրա գույնը սպիտակ է, սև, թե շագանակագույն; Դա նշանակություն չունի: Մարդը մարդ չէ միայն մարմնական հատկությունների պատճառով: Աստվածային չափը և դատողությունը նրա միտքն ու հոգին են:
Ռասայի և ինտելեկտի վերաբերյալ իր նախագիծն ավարտելուց հետո, պրոֆեսոր Ֆլինի հետաքրքրությունը մարդկային բանականության հանդեպ բերեց մեկ այլ հետազոտության Արդյո՞ք սերունդնրը ժամանակի ընթացքում ավելի խելացի են դառնում:
Այս հարցին նա բախվեց մեկ դար առաջվա IQ թեստի արդյունքները ներկայիս թեստի արդյունքների հետ համեմատելիս։ Ֆլինի մահախոսականը New York Times-ում, որը հրապարակվել է 2021 թվականի հունվարի 25-ին, հակիրճ բացատրում է նրա ապշեցուցիչ հայտնագործությունը.
Ինչպես իր ոլորտի հետազոտողների մեծ մասը, դոկտոր Ջենսենը ենթադրում էր, որ ինտելեկտը մնում է անփոփոխ սերունդների ընթացքում՝ որպես ապացույց մատնանշելով ժամանակի ընթացքում IQ թեստերի հարաբերական կայունությունը: Բայց դոկտոր Ֆլինը նկատեց մի բան, որը ոչ ոքի մոտ չկար. այս թեստերը վերահաշվարկվում էին մոտ տասը տարին մեկ անգամ: Երբ նա հետազոտեց մոտ 100 տարվա ընթացքում չմշակված, չստուգված տվյալները, պարզեց, որ IQ-ն կտրուկ աճել է:
Եթե դուք գնահատեիք մարդկանց ըստ մեր ներկայիս չափանիշների 100 տարի առաջ, նրանք 70 միավոր կհավաքեին, կամ եթե մեզ գնահատեիք իրենց չափանիշներով, մենք 130 միավոր կվաստակեինք,- ներկայացրեց նա։
Նույնքան նորարար էր նրա բացատրությունը, թե ինչու։ Աճը չափազանց արագ էր գենետիկ լինելու համար, և մեր նախնիները չէին կարող մեզանից պակաս խելացի լինել: Ավելի շուտ, նա պնդում էր, որ անցյալ դարում վերացական մտածողության մեջ տեղի ունեցավ հեղափոխություն, որը նա անվանեց գիտական ակնոցներ, որոնք դրդված էին տեխնոլոգիապես կայուն արդյունաբերական հասարակության պահանջներից: Նա պնդում էր, որ այս նոր կարգը պահանջում է ավելի շատ կրթություն և խորհրդանիշներով, անալոգիաներով և բարդ տրամաբանությամբ մտածելու կարողություն՝ ճիշտ այն, ինչ որ չափում են IQ թեստերի մեծամասնությունը:
Նա զարմացրեց բոլորին, չնայած նրան, որ հետազոտությունների ոլորտը հիմնականում հիմնված էր տվյալների վրա, - հարցազրույցում ասել է Հարվարդի հոգեբան Սթիվեն Փինքերը: Այս փիլիսոփան բացահայտեց մի կարևոր երևույթ, որը բաց էին թողել բոլորը:
Հայտնի պրոֆեսորի կողմից հայտնաբերված հիմնական երևույթը, որն այժմ համընդհանուր հայտնի է որպես Ֆլինի էֆեկտ, հիմնականում նշանակում է, որ IQ թեստի միավորները կայունորեն աճել են մոտավորապես գծային եղանակով՝ թեստավորման առաջին օրերից մինչև մեր օրերը:
Այնպես որ` ոչ, դուք պարտադիր չէ, որ ավելի խելացի լինեք, քան ձեր տատիկներն ու պապիկները, բայց ընդհանուր առմամբ, ամբողջ մարդկային պոպուլյացիայի մեջ մենք միասին շատ ավելի խելացի ենք, քան մեր պապերի, ինչպես նաև նախապապերի և նախապերի սերունդները: Ինչո՞ւ։ Այսպիսով, 2017 թ-ին 75 հետազոտող-փորձագետների հարցումը ապացուցեց Ֆլինի էֆեկտի չորս հիմնական պատճառները` ավելի լավ սնունդ, ավելի լավ առողջություն, ավելի ու ավելի լավ կրթություն և ավելի լավ կենսամակարդակ ամբողջ աշխարհում:
Բահայի ուսմունքներն առաջարկում են հինգերորդ հիմնական պատճառը մարդկային բանականության ընդհանուր աճի և «բարդ խորհրդանիշներով մտածելու» մեր ունակության համար` Բահաուլլայի հայտնությունը և Աստծո խոսքի նոր հեղեղումից ազատված զորությունը: Ինչպես գրել է Բահաուլլան.
Աստծո Խոսքի առեղծվածները, որոնք բացահայտվել և ի հայտ են եկել, այնպիսին են, որ գուցե դուք կարողանաք հասկանալ աստվածային առաջնորդության առավոտյան լույսը, հանգցնել այն վստահության և հրաժարման զորությամբ, պարապ երևակայությունների ճրագով, ապարդյուն երևակայություններով, երկմտանքով ու կասկածներով: Եվ թող աստվածային գիտելիքի և վստահության նորածին լույսը լուսավորի ձեր սրտի ամենանվիրական խորքերը:
Ճշմարիտ գիտցեք, որ Աստծո Սուրբ Գործի դրսևորումներից բխող այս բոլոր խորհրդանշական տերմինների և անհասկանալի ակնարկների նպատակը եղել է փորձության ենթարկել աշխարհի ժողովուրդներին, որպեսզի այսկերպ հնարավոր լինի ճանաչել մաքուր և լուսավոր սրտերի երկիրը` մահացու և անպտուղ հողից:
Մարդկային այս կարևորագույն ունակությունը՝ խորհրդանշական իմաստը հասկանալու մեր եզակի տաղանդը ապացուցում է, որ մենք կազմված ենք ոչ միայն մտքից, այլև հոգուց:
