Ամեն ինչ տեսնելը որպես փոխկապակցված ամբողջություն, միասնություն, որում ամբողջը անբաժանելիի մասն է, նշանակում է, որ ոչինչ երբեք անջատված չէ ամբողջից:
Բահայի ուսմունքներում Աբդուլ-Բահան տրամադրել է անհրաժեշտ համատեքստ և շրջանակ, որտեղից կարելի է դուրս բերել այն սկզբունքները, որոնք հետագայում կբացատրեն և կաջակցեն հայեցակարգին: Այստեղ, «Որոշ հարցերի պատասխաններ» գրքում նա հակիրճ նկարագրեց իրականության միասնական ամբողջականությունը. «Կեցության էվոլյուցիան մեկն է. Աստվածային կարգը մեկն է. Բոլոր էակները՝ մեծ ու փոքր, ենթակա են մեկ օրենքի և մեկ կարգի»։
Աբդուլ-Բահան կարծես ասում է, որ այս աստվածային կարգը թույլ է տալիս միայն մեկ փոխկապակցված գործընթաց, որով ամեն ինչ զարգանում է և կախված է դրանից:
Իրականության այս ամբողջական հայացքը կարող է բխել երեք կազմակերպչական սկզբունքներից, որոնցում ակնհայտ հակադրությունները, ինչպիսիք են ինը և յանը, կինը և տաղամարդը, գերազանցում են իրենց ենթադրյալ երկակիությունը:
Նախ՝ Էվոլյուցիայի սկզբունքն ասում է, որ էվոլյուցիան ուղղված է միասնության ավելի լայն շրջանակների: Բոլոր ոլորտներում բոլոր իրերը կապված են միմյանց հետ և զարգանում են աճի, հասունության, անկման և, ի վերջո, նորացման գործընթացի միջոցով՝ միշտ մոտենալով իրենց ներքին ներուժին:
Քանի որ մենք հասկանում ենք, թե ինչպես են իրերը զարգանում այն գիտակցության շնորհիվ, որը մենք բերում ենք նրանց, և քանի որ մեր գիտակցությունը չափազանց ծանր փորձության է ենթարկվում ապատեղեկատվության և խորը բաժանման այս ժամանակներում, էվոլյուցիայի ուղին որպես ուղիղ գիծ մտածելը մեզ համար խնդիրներ է ստեղծում:
Նույնիսկ այն ճգնաժամերն ու հակամարտությունները, որոնք մենք տեսնում ենք մեր շուրջը, նպաստում են էվոլյուցիայի ուղղության ներկառուցված վերելքներին և վայրէջքներին, որը միշտ պտտվում է դեպի նորացում:
1800-ականների կեսերին, Դարվինի կենսաբանական և սոցիալական էվոլյուցիայի մասին իր մեծ տեսլականը զարգացնելուց անմիջապես առաջ, բահայի գրվածքները հաշտեցրին էվոլյուցիայի և աստվածային արարման երկու գերիշխող տեսակետները՝ բացատրելով, թե ինչպես է ամբողջ կյանքը զարգանում ներդաշնակորեն: Աբդուլ-Բահան պնդում էր, որ քանի որ բոլոր իրերը փոխկապակցված են, համագործակցությունն ու փոխադարձությունը էվոլյուցիայի իրական կատալիզատորներն են.
... Բոլոր էակները շղթայի պես կապված են միմյանց. Իսկ փոխօգնությունը, աջակցությունն ու փոխգործակցությունը նրանց բաղկացուցիչ հատկություններից են, դրանց ձևավորման, զարգացման և աճի պատճառը:
Այսպիսով, էվոլյուցիան որոշվում է համընդհանուր օրենքով, այն նախագծով, որին հետևում են ամեն ինչ: Ամբողջական տեսակետը տեսնում է ամբողջ առաջինը և էվոլյուցիան որպես մեկ մեծ գործընթացի մաս, որն ընդգրկում է ամբողջ արարումը:
Երկրորդ, Գիտակցության սկզբունքն ասում է, որ գիտակցությունը բնածին ներուժ է, որը բացվում է դեպի ճիշտ հարաբերություններ բոլոր մակարդակներում: Այնուամենայնիվ, գիտակցությունը կախված է իրականությունը ակտիվորեն ուսումնասիրելու նախաձեռնությունից:
Ոչինչ այնքան չի ընդլայնում մեր գիտակցությունը, որքան ճշմարտության ակտիվ որոնումը: Այժմ, առավել քան երբևէ, իրականության անկախ ուսումնասիրությունը հանգեցնում է մարդկային գիտակցության ոգևորացմանը: Նոր կարողությունների զարթոնքը ենթադրում է հավաքական հասունության նոր պատասխանատվության ճանաչում, որը կարող է վերափոխել հասարակությունը:
Ճշմարտության մեր անձնական որոնումը մեզ տանում է դեպի փոխկապակցվածություն և ամբողջականություն: Գիտակցելով մեր սեփական գիտակցության հնարավորությունները՝ մենք բացահայտում ենք, թե որքան կապված ենք մենք բոլորս: Աշխարհի սուրբ ավանդույթները մեզ հավաստիացնում են այս մասին. «Փնտրեք և կգտնեք...»: Բահայի գրվածքները ավելի հեռուն են գնում, ինչպես Աբդուլ-Բահան ասաց 1912 թվականին Նյու Յորքում ունեցած ելույթում. «Եթե մենք ուսումնասիրենք կրոնները որպեսզի բացահայտենք դրանց հիմքում ընկած սկզբունքները, մենք կգտնենք, որ նրանք նունն են, քանի որ նրանց հիմնարար իրականությունը մեկն է և ոչ թե բազմակի»։
Մեր ժամանակներում ճշմարտության որոնումը, իրականության բացահայտումը որքան էլ մարդու իրավունք է, հոգևոր սկզբունք է։
Երրորդ, Ամբողջականության Սկզբունքն ասում է, որ իրականությունը մեկն է, և ամբողջ Արարումը մեկն է: Բոլոր բաները միևնույն ամբողջականության ցանցի մաս են կազմում և աջակցում են և կատարում են գտնում միայն մեկ ուժի միջոցով: Այս ամբողջական, ոչ երկակի սկզբունքը ընկած է համաշխարհային միստիկական ավանդույթների հիմքում:
Քանի որ բոլոր իրերը կապված են միմյանց հետ, նրանք գործում են որպես մեկ ամբողջություն, այլ ոչ թե որպես առանձին, մրցակցող սուբյեկտներ: Այժմ աշխարհում տեղի ունեցող վերափոխումը հիմնված է մեր իմացած ամեն ինչի մաքրման և փոփոխության երկակի գործընթացի վրա, որպեսզի կարողանանք ճանաչել ամբողջականությունը և հաստատել մեր միասնությունը:
Շողի էֆֆենդիի գրվածքները բացատրում են մարդկության էվոլյուցիայի հաջորդ քայլը.
Աշխարհը, հասունանալով, պետք է... ճանաչի մարդկային հարաբերությունների միասնությունն ու ամբողջականությունը և մեկընդմիշտ ստեղծի մեխանիզմ, որը լավագույնս կարող է մարմնավորել իր կյանքի այս հիմնարար սկզբունքը:
Այս երեք սկզբունքները, երբ համակցված են, կազմում են հիմքում ընկած մետա-սկզբունքը. գիտակցությունը զարգանում է դեպի ամբողջականություն:
Մեկ օրենքն ու մեկ կարգը մեզ տանում են այս գիտակցմանը։
Վերցված է Ռոբերտ Աթկինսոնի «Ամբողջության նոր պատմություն. մարդկային ընտանիքը կապելու էմպիրիկ ուղեցույց» գրքից
