Ո՞վ է հիշում «Թամփերի սկզբունքը», նաև հայտնի որպես «Թամփերի կանոն»: Եթե երբևէ դիտել եք Disney-ի «Բամբի» մուլտֆիլմը, ապա արդեն գիտեք պատասխանը։
Մուլտֆիլմում Թամփերը՝ երիտասարդ ճագարիկը, բարձր ձայնով ասում է, որ եղնիկ Բամբին «կաղում է» և «լավ չի քայլում»: Թամփերի մայրն ու հայրը՝ երկու շատ իմաստուն ճագարներ, նրան ասում են. «Եթե հաճելի բան չունես ասելու, ավելի լավ է ընդհանրապես ոչինչ չասես»:
Եթե մեծացել եք այնպես, ինչպես ես, անմիջապես կճանաչեք այդ սկզբունքը։
Իմ տատիկը՝ իմ մանկության տարիներին, գուցե հինգ հարյուր անգամ ասել է. «Եթե լավ բան չունես ասելու, ավելի լավ է լռես»: Կներեք, ավելի ճիշտ է՝ գոնե հազար անգամ: Ես դեռ լսում եմ նրա մեղմ հորդորները իմ ականջներում, թեև նա տարիներ առաջ է հեռացել այս աշխարհից՝ Աստված հոգին լուսավորի։
Նրա կարծիքով, ոչ ոք իրավունք չուներ նվաստացուցիչ ձևով խոսելու մեկ ուրիշի մասին։ Դա պարզապես թույլատրելի չէր այն վայրում, որտեղից նա էր գալիս։ Եթե երբևէ վիրավորում էիր, վատաբանում կամ անարգում մեկին, նա կարծում էր, որ անմիջապես պետք է ներողություն խնդրեիր, իսկ հետո՝ լուրջ խորհեիր այն խոշոր թերության մասին, որը ստիպել էր քեզ միտումնավոր վիրավորել մեկ ուրիշի զգացմունքները։ Նա հավատում էր, որ մարդիկ, ովքեր, իր խոսքով, «բարեկիրթ» են, երբեք միտումնավոր չէին վնասի ուրիշներին, իսկ եթե անեին, դա լուրջ հոգևոր թերություն կլիներ։ Կարևոր չէր, թե դա դիտավորյալ էր, թե ոչ, կարևորն այն էր, որ ներսում բարությունն իշխեր և ինչպես էինք այն արտահայտում։
Հետևաբար, ես մեծանալիս սկսեցի «Թամփերի կանոնը» համարել խոսելու ոսկե կանոն։ Շուտով հասկացա, ինչպես բոլոր երեխաները, որ մարդու խոսքը կարող է իսկապես վնաս հասցնել թե՛ ուրիշներին, թե՛ իրեն։ Տատիկս սովորեցնում էր, որ խոսքերը զենք են։ Դուք լսած կլինեք «կարմայի» մասին՝ այն գաղափարի, որ ձեր բոլոր արարքները՝ լավ թե վատ, ի վերջո վերադառնում են ձեզ։ Դե, «Թամփերի կանոնը» նկարագրում է խոսքի կարման. այն սովորեցնում է, որ մեր խոսքը պետք է լինի դրական, ճշմարիտ և բարի, քանի որ հակառակ դեպքում, վաղ թե ուշ, նույնքան դաժան խոսքեր կլսենք մեր հասցեին։
«Թամփերի կանոնը» ինձ սովորեցրեց, որ, նախքան որևէ բան ասելը, պետք է մտածեմ՝ արդյոք դա վնաս կհասցնի, կվիրավորի կամ կվարկաբեկի ինչ-որ մեկին։ Ես միշտ չէ, որ կարողացել եմ հավատարիմ մնալ այդ կանոնին՝ ներողություն, տատիկ, բայց փորձել եմ։ Երբ դեռահաս էի և դարձա բահայի, ու սկսեցի կարդալ բահայի գրքերը, կրկին հայտնաբերեցի այդ հզոր կանոնը։ Բահայի ուսմունքները ավելի ուժեղ ձևով են արտահայտում այդ բարոյական սկզբունքը.
«Եթե որևէ հոգի պատճառ դառնա, որ մի սիրտ ցավ զգա կամ որևէ հոգի հուսահատվի, ապա ավելի լավ է, որ նա թաքնվի երկրի խորքերում, քան քայլի երկրի վրա։ Եթե որևէ հոգի ցանկանում է ստորացնել իր նմանին, ապա անկասկած նրա գոյությունը ավելորդ է, և նրա մահը գերադասելի է կյանքի նկատմամբ։
Հետևաբար, իմ խորհուրդն է ձեզ՝ ջանացեք, որքան կարող եք, բարություն ցույց տալ բոլոր մարդկանց հանդեպ, վարվեք կատարյալ սիրով, ջերմությամբ և նվիրվածությամբ մարդկության բոլոր անհատների հետ»։ – Աբդուլ-Բահա
Երբ առաջին անգամ կարդացի դա, մտածեցի այն բոլոր պահերի մասին, երբ անզգուշությամբ խախտել եմ այդ խոսքի ոսկե կանոնը, և ներքուստ ամաչեցի։ Դուք լսած կլինեք արտահայտությունը՝ «Ես ուզում էի գետինը բացվեր, մեջը մտնեի»։ Դե, երբ մտածեցի անցյալում իմ ասած վիրավորական խոսքերի մասին՝ գիտակցված թե անգիտակցաբար, իրականում ուզում էի թաքնվել «երկրի խորքերում»։
Սա ինձ տանում է դեպի քաղաքական ճշտության և մեր վիրավորանքներով լի մշակույթների գաղափարը։ Ոմանք սոցիալական մեդիան են մեղադրում «վիրավորական մշակույթի» լայն տարածման համար, բայց այն, անկասկած, գոյություն ուներ մինչև Facebook-ը և Twitter-ը։ Ոմանք համարում են, որ պատճառը մեր աճող բազմազանությունն ու բազմաշերտությունը բերած լարվածությունն է։ Սակայն վիրավորանքներն ու նվաստացումները շատ ավելի վաղ են սկսվել, քան այդ հասարակական միտումները։ Ոմանք ասում են, որ ուրիշներին վիրավորելը, հատկապես սոցիալական կամ քաղաքական խնդիրների հակադիր կողմերում գտնվողներին, ինչ-որ կերպ կատարսիս է, «ճշմարտության ասելու» ձև կամ պարզապես մեր հիասթափությունները արտահայտելու միջոց։
Դա տեղի ունեցավ իմ մի ընկերոջ հետ Facebook-ում։ Նա ինչ-որ բարի և իմաստուն բան էր գրել ռասայական միասնության թեմայի վերաբերյալ, իսկ մեկն այն կարդալուց հետո նրան անվանեց վիրավորական անատոմիական անվանում, որը չեմ կրկնի այստեղ։ Մյուսները քննադատեցին վիրավորողին այդ արտահայտության համար, սակայն վերջինս, ըստ էության, ասաց․ «Ինչ զգում եմ, այն էլ ասում եմ, ու եթե ձեզ դա վիրավորում է, ապա ավելի լավ, ես հենց դա էլ ցանկանում եմ»։
Ի՞նչն է մեզ հասցրել մարդկային հասարակության այս փուլին։ Միթե՞ մենք կորցնում ենք այն բարությունն ու քաղաքավարությունը՝ մարդկանց նկատմամբ հարգանքի հիմնական զգացումները, որոնք մեզ (կամ գոնե մեզանից ոմանց) սովորեցրել են երեխա ժամանակ։ Միթե՞ արագորեն ընկնում ենք խավարի անդունդը, որտեղ տիրում են զայրույթը, վարկաբեկումը և բացահայտ թշնամությունը նրանց հանդեպ, ովքեր համաձայն չեն մեզ հետ։
Այս հոդվածում կցանկանայի մարտահրավեր նետել այն պատկերացումներին, որոնք մեզ բերել են այս հավատալիքների, և խոնարհաբար խնդրել բոլորիս մտածել այն մասին, որ հնարավոր է դադարեցնենք այն խոսքային և գրավոր կոտորածը, որը տեսնում ենք ամեն օր՝ սոցիալական մեդիայում, մամուլում և մարդկային բաց փոխհարաբերություններում։ Եթե սահմանափակումներ չկան, մենք հակված ենք իջնելու հենց այն ստորին մակարդակին, որ բահայի ուսմունքները նկարագրում են՝ իրար վիրավորելով այնպես, ինչպես փոքր դպրոցականները բակում՝ ասելով․ «Դու վատն ես», «Ո՛չ, դու ես վատը»։
Մեր հանրային բանավեճերը, փոխանակ բարձրանալու նոր մակարդակներ՝ խելացիության և խորաթափանցության, սկսել են իջնել դրենաժային խողովակներից էլ ցածր՝ դեպի երկրի ամենաստորին շերտերը։
Այսպես են սկսվում պատերազմները՝ նախ վիրավորանքները, հետո զայրույթը, ապա գոռոցները, և վերջապես՝ սպանությունները։
