Կարեկցանքն ու ապրումակցումն անգնահատելի մարդկային արժեքներ են, բայց դրանք կարող են թուլանալ կամ նույնիսկ անհետանալ մշակութային, ռասայական, քաղաքական և կրոնական ճնշումների կամ նյութապաշտական մանիպուլյացիաների պատճառով։
Նման դեպքերում մարդիկ, ովքեր նախկինում հոգատար և կարեկից էին միմյանց նկատմամբ, կարող են միմյանց դեմ դուրս գալ։
Մենք դա բազմիցս տեսել ենք պատմության մեջ։ Միացյալ Նահանգներում քաղաքացիական պատերազմը եղբորը հանեց եղբոր դեմ, և մարդիկ, որոնք մի ժամանակ հարևաններ և ընկերներ էին, դարձան մահացու թշնամիներ։ Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի ժամանակ Գերմանիայում հրեաների և քրիստոնյաների խաղաղ համակեցությունը վերածվեց հրեա ժողովրդի սարսափելի հալածանքների և զանգվածային ցեղասպանության։
Մեկ այլ, ավելի թարմ օրինակ. Իրանի բահայիները համեմատաբար խաղաղության մեջ էին ապրում իրենց մուսուլման հայրենակիցների հետ մինչև 1970-ականների վերջի Իսլամական հեղափոխությունը։ Սակայն հեղափոխությունից հետո, կրոնական առաջնորդների և հոգևորականների գործողությունների պատճառով, որոնք տարածում էին կեղծ մեղադրանքներ, ապատեղեկատվություն և անընդհատ հրահրում էին ատելություն, բնակչության զգալի մասի շրջանում կարեկցանքն ու համակրանքը փոխարինվեցին զայրույթով, անհանդուրժողականությամբ և հալածանքներով։ Մյուս կողմից, շատ արդարամիտ անհատներ թույլ չտվեցին, որ այս հասարակական ճնշումը ազդի բահայիների նկատմամբ իրենց բարության և կարեկցանքի վրա։
Կարեկցանք կամ գերիշխանություն
Անկախ այս երևույթների կրոնական, ազգային կամ ցեղային բնույթից, նրանց կործանմանը նպաստողների շրջանում ապրումակցման և կարեկցանքի ոչնչացման հիմքում ընկած դրդապատճառը իշխանության և գերիշխանության ծարավն է: Նման փորձերի հաջողությունը հնարավոր է դառնում հասարակության մեջ հոգևոր կապերի թուլացման և միասնության փոխարեն տարաձայնությունների շեշտադրման միջոցով: 1912 թվականին Նյու Յորքում ունեցած իր ելույթում Աբդուլ-Բահան այս կապերի թուլացումը վերագրեց մատերիալիզմի աճող ալիքին։
Դիտարկեք այն զարմանալի չափը, որով մարդկության հոգևորությունը հաղթահարվել է մատերիալիզմի կողմից, այնպես որ, կարծես, հոգևոր ընկալունակությունն անհետացել է, աստվածային քաղաքակրթությունը նվազել է, և Աստծո մասին առաջնորդությունն ու գիտելիքներն այլևս գոյություն չունեն:
Այս առումով Աբդուլ-Բահան մատերիալիզմը չի սահմանել միայն որպես նյութական իրերի հետապնդում. փոխարենը, նա օգտագործել է շատ ավելի լայն սահմանում, որը մատերիալիզմը դիտարկում է որպես մեր հոգևոր իրականության ժխտում՝ կյանքի ֆիզիկական կողմերի վրա չափազանց շեշտադրման միջոցով:
Հոգևոր առումով ապրումակցումն ու կարեկցանքը յուրաքանչյուր մարդու ներքին իրականության մեջ թաքնված կարողություններ են: Ինչպես սերմերը, առանց ծլելու համար անհրաժեշտ տարրերի, ինչպիսիք են ջուրը, արևի լույսը և հողը, դրանք կարող են չծլել։ Սիրելու կարողության նման, ապրումակցումն ու կարեկցանքը պետք է սնուցվեն և խրախուսվեն ծաղկելու համար։ Սակայն, եթե դրանք չմշակվեն և պատշաճ ուշադրություն չդարձվի, կամ եթե բաղադրիչները թունավոր լինեն, կարող է տեղի ունենալ հակառակը։
Հետազոտությունները ցույց են տալիս, որ նյութապաշտ հասարակությունում երեխաները կարող են քիչ կամ ընդհանրապես չզարգացնել ապրումակցում և կարեկցանք՝ դառնալով եսասեր և ինքնագոհ մեծահասակներ։ Նման մարդիկ, հավանաբար, անտարբեր կլինեն աղքատների, մեկուսացվածների և տառապողների ծանր վիճակի նկատմամբ։ Հասարակությունում հարստության և աղքատության միջև զգալի անհավասարությունը ծառայում է որպես օգնության կարիք ունեցողների նկատմամբ խնամքի և կարեկցանքի պակասի ցուցանիշ։ Մյուս կողմից, ցույց է տրվել, որ սեփական տառապանքը կարող է առաջացնել խնամքի, առատաձեռնության և կարեկցանքի զգացումներ հիվանդությունից կամ այլ ծանր ճգնաժամերից տառապողների նկատմամբ՝ հնարավոր է՝ արտացոլելով այդ տառապանքը։
Գերիշխանություն և բուլինգ
Այսօրվա հասարակությունում, որը ճնշված է տեխնոլոգիաների և սոցիալական ցանցերի անընդհատ ազդեցությամբ, դրանց չափազանց օգտագործումը հանգեցրել է բազմաթիվ բացասական հետևանքների, հատկապես երեխաների և երիտասարդների շրջանում: Այդ հետևանքներից մեկը կիբերբուլինգի տարածվածությունն է: Չնայած ինտերնետը բազմաթիվ օգուտներ է բերում հասարակությանը, դրա չարաշահումը կարող է լուրջ բացասական հետևանքներ ունենալ: 2022 թվականի հունիսին Ամերիկյան հոգեբուժական ասոցիացիայի «Psychiatric News»-ը հաղորդել է, որ առցանց ծաղրի ենթարկված դեռահասները ավելի մեծ ռիսկի են ենթարկվում ինքնասպանության մտքերի կամ ինքնասպանության փորձերի, քան մյուսները:
Օրինակ, 10-13 տարեկան 10,400 ամերիկացի դեռահասների ուսումնասիրության արդյունքում հետազոտողները պարզել են, որ ինքնասպանության մակարդակը կիբերբուլինգի ենթարկվածների շրջանում 4.2 անգամ ավելի բարձր է: Այս հետազոտողները մտահոգություն են հայտնել դեռահասների հոգեկան առողջության վերաբերյալ՝ նշելով, որ քանի որ դեռահասներն այժմ շատ ավելի շատ ժամանակ են անցկացնում առցանց, քան երբևէ, կիբերբուլինգի բացասական և տագնապալի ազդեցությունը զգալիորեն աճել է: Նրանք առաջարկում են, որ առաջնային օղակի բժիշկները պարբերաբար սկրինինգ անեն կիբերբուլինգի ենթարկված դեռահասների մոտ ինքնասպանության ռիսկի համար, նման այն սկրինինգին, որը կատարվում է դեպրեսիայով տառապող մարդկանց համար:
Գիտական հետազոտությունները ցույց են տվել, որ կարեկցող ապրելակերպը նպաստում է հուզական բարեկեցության բարելավմանը: ԱՄՆ-ի Ազգային առողջապահական ինստիտուտների նյարդաբանները ցույց են տվել, որ երբ մենք գումար ենք նվիրաբերում բարեգործությանը, ուղեղի հաճույքի կենտրոնը ակտիվանում է այնպես, կարծես մենք ինքներս ստանայինք գումարը։
Բահայիների տեսանկյունից, անձնուրաց կյանքը և մեր միակության գիտակցումը որպես մարդկային էակներ կարող են խթանել կարեկցող, հոգատար ապրելակերպ, որը հանգեցնում է մտավոր, ֆիզիկական և հոգեբանական առողջության:
