Բահայի աղոթքում մենք խնդրում ենք Աստծուն, որ լցնի մեր «անկառչվածության գավաթը» և ազատի մեզ «այս ստորին աշխարհի կապանքներից»: Կապանքները, շղթաները, որոնք խանգարում են մեզ ազատ գործել, կարող են տարբեր ձևեր ունենալ՝ ֆիզիկական կամ մտավոր: Անկառչվածությունը, ինչպես նկարագրված է բահայի աղոթքում, սկսվում է ներքին ազատագրմամբ:
Երբևէ հարցրե՞լ եք ինքներդ ձեզ, արդյոք դուք իսկապես հոգեբանորեն ազատ եք: Թե՞ ձեր մտքերն ու վարքագիծը ազդում և վերահսկվում է ինչ-որ բանից ձեր կախվածությունից կամ ինչ-որ մեկի կողմից ձեզ մանիպուլյացնելուց: Հոգեբանական մանիպուլյացիան հոգեկան ճնշման կործանարար ձև է: Պատկերացրեք, թե որքան ուժեղ և ինտենսիվ պետք է լինի ցավը, երբ այն դրվում է համակարգված, և արդյունքում ստացված վնասվածքը փոխանցվում է սերնդեսերունդ: Վնասվածք, որը Շողի էֆֆենդին՝ Բահայի հավատի պահապանը, հասկացավ 1938 թվականին, երբ նա անդրադարձավ այս «այնքան երկարատև, այնքան դաժան և այնքան դանդաղ ապաքինվող վերքերին»:
Հետևաբար, զարմանալի չէ, որ 2020 թվականին Միացյալ Նահանգների Բահայիներին ուղղված նամակում Արդարության Համաշխարհային Տունը նշել է, որ ռասիզմը «մարդկության մի մասին զրկում է հնարավորություն զարգացնելու և արտահայտելու իրենց կարողությունների ողջ շրջանակը և ապրելու իմաստալից ու բարգավաճ կյանքով, միևնույն ժամանակ խաթարելով մնացած մարդկության առաջընթացը»:
«Քանի դեռ միտքը ստրկացված է, մարմինը երբեք չի կարող ազատ լինել», - գրել է դոկտոր Մարտին Լյութեր Քինգ կրտսերը 1968 թվականին իր «Ո՞ւր ենք գնում այստեղից. քաոս, թե՞ համայնք»: «Հոգեբանական ազատությունը, ինքնագնահատականի ուժեղ զգացումը ամենահզոր զենքն է ֆիզիկական ստրկության երկար գիշերվա դեմ»:
Հոգեբանական բուժում, որին ենթարկվում են ստրկացված մարդիկ
A Peculiar Institution: Slavery in the Ante-Civil War South գրքում հեղինակ Քենեթ Սթեմփը բացատրում է հոգեբանական պայմանավորման մակարդակները, որոնց ամերիկացի ստրկատերերը ենթարկում էին ստրկացած սևամորթներին՝ «նրանցից լավ ստրուկներ պատրաստելու» համար՝ հիմնվելով ձեռնարկների և փաստաթղթերի վրա, որոնք ստրկատերերը ստեղծել էին «կրթելու» այն մարդկանց, ում «ստրկացրել էին»:
Դոկտոր Մարտին Լյութեր Քինգ կրտսերը բացատրեց, որ այս քայլ առ քայլ գործընթացը ներառում է «ստրուկի մեջ անձնական թերարժեքության գիտակցություն սերմանելը»: Այս թերարժեքության զգացումը միտումնավոր տարածվեց նրա անցյալի վրա։ Ստրկատերերը համոզված էին, որ սևամորթներին վերահսկելու համար ստրուկները «պետք է զգան, որ իրենց աֆրիկյան ծագումը պղծում է իրենց, որ իրենց գույնը նվաստացման նշան է»։ Ավելին, «տիրոջ չափանիշները, թե որն է լավը, ճշմարիտը և գեղեցիկը, պետք է անվերապահորեն ընդունվեին ստրուկների կողմից»։
Դոկտոր Քինգն ամփոփեց կրթության գործընթացը այսպես. «Սովորեցրե՛ք նրան խիստ կարգապահության, պահանջե՛ք նրանից անվերապահ հնազանդություն, սերմանե՛ք նրա բնածին թերարժեքության զգացումը, զարգացրեք նրա մեջ կաթվածահար վախը սպիտակամորթների նկատմամբ, վարժեցրեք նրան հետևել վարպետի լավ վարքագծի կանոններին և սերմանեք նրա մեջ լիակատար կախվածության զգացում»:
2022 թվականին Կոնգոյի Դեմոկրատական Հանրապետության բահայիներին ուղղված նամակում Արդարության Համաշխարհային Տունը ուսումնասիրել է, թե ինչպես է նախապաշարմունքը շարունակում «վարակել միլիոնավոր մարդկանց մտքերը և խլել նրանց էներգիան»։
Ստրկության ժամանակ օգտագործված հոգեբանական մանիպուլյացիաները հիմք դրեցին ռասիզմի երկարաժամկետ հետևանքների համար՝ խաթարելով զոհերի ինքնագնահատականը և սահմանափակելով նրանց հոգեբանական ազատությունը:
Մարտին Լյութեր Քինգը նկարագրում է հոգեբանական ազատության դրսեւորումները
Դոկտոր Մարտին Լյութեր Քինգը առանձնացրել է հոգեբանական ազատության երեք արտահայտություն. Առաջին բաղադրիչը «այլընտրանքները դիտարկելու կամ կշռադատելու կարողությունն է»։
Հարցրեց՝ բժիշկ կլինե՞մ, թե՞ իրավաբան։ «Ես կլինեմ դեմոկրատ, հանրապետական, թե սոցիալիստ»: «Ես հումանիստ կլինե՞մ, թե թեիստ»: Պահ առ պահ մենք ապրում ենք մեր կյանքով՝ այս տարօրինակ խոսակցությունը վարելով ինքներս մեզ հետ»։
Դոկտոր Քինգը շարունակեց. «Երկրորդ, ազատությունն արտահայտվում է որոշումների մեջ: «Որոշում» բառը, ինչպես «կտրել» բառը, ենթադրում է ամփոփում։ Կտրել նշանակում է հատել, որոշել նշանակում է ամփոփել։ Երբ որոշում եմ կայացնում, վերացնում եմ այլընտրանքները և ընտրություն եմ կատարում։ Էկզիստենցիալիստներն ասում են, որ մենք պետք է ընտրենք, որ մենք ընտրություն կատարող կենդանիներ ենք, և որ եթե չընտրենք, մենք կդառնանք մասսայական մտքի մի մաս»:
Երրորդ արտահայտությունը, որն ընդգծեց դոկտոր Քինգը, պատասխանատվությունն է: Նա գրել է. «Մարդու պարտականությունն է պատասխան տալ իր որոշումների համար։ Նրա փոխարեն ուրիշ ոչ ոք չի կարող պատասխանել։ Միայն նա պետք է պատասխան տա, քանի որ նրա գործողությունները որոշվում են նրա ամբողջ էությամբ: Տարանջատման անբարոյականությունն այն է, որ դա եսասիրաբար մշակված համակարգ է, որը մարդուն զրկում է մտածելու, որոշում կայացնելու և արձագանքելու հնարավորությունից»:
Ֆիզիկական և հոգեբանական ազատության բացակայությունից առաջացած հոգեբանական վերքերը
Արդարության Համաշխարհային Տունը բացատրել է, թե ինչպես «նախապաշարմունքը կեղտոտում է մարդու ոգին, նվաստացնում և՛ հանցագործին, և՛ զոհին, խաթարում է ընկալումն ու ըմբռնումը և կանխում արդարության այս բարձր չափանիշի հասնելը»։
Դոկտոր Քինգը հավելեց.
Տարանջատման անբարոյականությունը կայանում է նրանում, որ այն մարդկանց վերաբերվում է որպես միջոցի, այլ ոչ թե նպատակի, և այդպիսով նրանց իջեցնում է իրերի, այլ ոչ թե անձի մակարդակին: Բայց մարդը իր չէ։ Նրան պետք է վերաբերվել ոչ թե որպես «հոգի ունեցող գործիքի», այլ որպես ինքն իրեն սուրբ անձի: Այլ կերպ վարվելը նշանակում է ապաանձնավորել պոտենցիալ անհատականությունը և պղծել այն, ինչ կա: Քանի դեռ սևամորթին կամ փոքրամասնության որևէ այլ անդամին վերաբերվում են որպես նպատակին հասնելու միջոցի, նրա մեջ Աստծո կերպարը նվաստացվում է և, հետևաբար, վիրավորողը նույնպես համաչափորեն կորցնում է այն:
Նա անդրադարձավ, թե ինչպես է ռասայական տարանջատման ժամանակ այս ազատության բացակայությունը սահմանափակումներ մտցնում իր մտածելակերպի վրա, իր խոսքերով, «Ինչ կանեի, որտեղ կապրեի կամ ինչ առաջադրանք կկատարեի: Ես զրկված եմ առնականության տարրական որակից։ Երբ ես չեմ կարողանում ընտրել, թե ինչով եմ զբաղվելու կամ որտեղ եմ ապրելու, դա իրականում նշանակում է, որ ինչ-որ մեկը կամ ինչ-որ համակարգ արդեն կայացրել է այս որոշումներն իմ փոխարեն, և ես վերածվել եմ կենդանու: Հետո միակ նմանությունը, որ ես ունեմ մարդու հետ, իմ շարժիչ ռեակցիաների և գործառույթների մեջ է: Ես չեմ կարող համարժեք պատասխանատվություն ստանձնել որպես անհատ, քանի որ դարձել եմ մի որոշման զոհ, որում ես ոչ մի դեր չեմ ունեցել»:
«Երբեմն դժվար է որոշել, թե որ վերքերն են ամենախորը, ֆիզիկական կամ հոգեբանական», - զարմանում է դոկտոր Քինգը: Նա գրել է.
Միայն սևամորթն է հասկանում այն սոցիալական չարիքը, որ իրեն հասցնում է սեգրեգացիան: Թուլացնող հիվանդության պես այն հետևում է նրա յուրաքանչյուր արարքին՝ թողնելով նրան ցերեկը տանջված, իսկ գիշերը՝ հետապնդված: Զսպված վախերն ու վրդովմունքները, ինչպես նաև արտահայտված անհանգստությունն ու զգայունությունը, ամեն օր դարձնում են շփոթությամբ լի կյանք: Նրա դեմ սահմանափակումների հետ յուրաքանչյուր հանդիպում ևս մեկ էմոցիոնալ ճակատամարտ է անվերջանալի պատերազմի մեջ: Ոչինչ չի կարող ավելի սատանայական լինել, քան դիտավորյալ փորձը՝ ոչնչացնելու ցանկացած մարդու մեջ նրա մարդ լինելու կամքը և նրանից թաքցնելու այն, ինչը կազմում է նրա իրական էությունը:
Նա բացահայտեց «ինքնաոչնչացնող» ռեակցիաները, որոնք կարող են առաջանալ նման ճնշումների հետևանքով, ներառյալ՝ մեկուսանալը, որևէ մեկին չվստահելը, «անլիարժեքության զգացումներին տրվելը, կամ թույլ տալը, որ պարտության դռները բացվեն հուսահատության ձնահյուսով»: Նա գրել է. «Սևամորթների առօրյա կյանքի կոտրված երազանքներն ու խարխլված հույսերը հոգեբանական և սոցիոլոգիական բացատրություն են տալիս ոմանց ընտրած փախուստի բացասական ուղիների համար»:
Այս երկընտրանքի լուծումները
Այսպիսով, ինչպե՞ս կարող են անհատներն ու համայնքները հաղթահարել այս հոգեբանական կապանքները, որոնք խաթարում են մեր հույսերը և նետում մեզ «հուսահատության ձնահյուսը»: Անձամբ, երբ ես նայում եմ անցյալի, ներկայի և ապագայի ճնշելու խոստումներին և ինձ կաթվածահար եմ զգում վախի, հուսահատության կամ անզորության պատճառով, ինձ հիշեցնում է հետևյալ մեջբերումը բահայի գրվածքներից, որտեղ ասվում է.
Զգուշացե՛ք, ո՛վ Բահայի ժողովուրդ, որ երկրի հզորները չխլեն ձեր ուժը, կամ նրանք, ովքեր կառավարում են աշխարհը, ձեզ վախով լցնեն: Վստահեք Աստծուն և ձեր գործերը հանձնեք Նրան: Նա, իրոք, ձեզ կդարձնի հաղթող ճշմարտության զորությամբ, և Նա, իրոք, զորություն ունի անելու այն, ինչ ցանկանում է, և Նրա ձեռքում են ամենակարող զորության սանձերը:
Նմանապես, դոկտոր Քինգը խորհուրդ տվեց.
Չնայած կյանքի անորոշություններին և շրջադարձներին, մենք պետք է քաջություն զարգացնենք՝ դիմակայելու հանգամանքների բացասական կողմերին ներքին վճռականության դրական կողմերին: Մեր երկընտրանքի դրական պատասխաններից մեկը անարժեքության ուժեղ զգացում զարգացնելն է: Ստրկության և սեգրեգացիայի ողբերգությունն այն է, որ նրանք սևամորթների մեջ սերմանեցին սեփական անարժեքության կործանարար զգացումը: Մարդ չլինելու այս սարսափելի զգացումը հաղթահարելու համար սևամորթը պետք է հաստատի, որ բոլորը լսեն և տեսնեն, սեփական արժեքի վեհ զգացումը:
Գոյություն ունի տարանջատված միտք: Մենք այլևս չպետք է թույլ տանք, որ ճնշող հասարակության արտաքին շղթաները կապեն մեր մտքերը։ Քաջությամբ և անվախությամբ մենք պետք է համարձակորեն ձեռնամուխ լինենք մեր էգոն կայունացնելուն: Սա միայն մեզ կտա մեր արմատների հաստատումը և մեր արժեքի հաստատումը: Այս պատկանելիության զգացումը նշանակում է հրաժարվել սևամորթ լինելուց ամաչելուց: Մեր երեխաներին պետք է սովորեցնել ուղիղ կանգնել և գլուխները բարձր պահել:
Մեր գլուխները բարձր պահած և հոգեբանական և ֆիզիկական ճնշումների կապանքներից զերծ՝ թույլ չտանք չարագործների վայրագություններին խանգարել մեզ աշխատել մեր համաշխարհային տեսլականի ուղղությամբ, քանի որ մենք շարունակում ենք հավատալ, որ մեր հավաքական ջանքերը մի օր կբերեն արդարություն և խաղաղություն երկրի վրա:
